Yazı:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://ipc.sabanciuniv.edu/tr/cana-tulus-turk-4949dd" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Cana Tülüş Türk </a>2024 yılı, dünya genelinde “seçimler yılı”&nbsp;olarak adlandırıldı. Şimdiye kadar tarihte eşi benzeri görülmemiş sayıda seçmen bu yıl çeşitli kademelerde sandık başına gitti.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bazı <a fr-original-style="" href="https://freedomhouse.org/article/democracy-survived-year-elections-struggle-freedom-continues" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kaynaklara</a> göre en az 62 ülkede dünya nüfusunun yaklaşık %49'unu temsil eden 4,2 milyar kişi oy kullandı.&nbsp;</li></ul>Sayı yüksek çünkü Hindistan, Avrupa Birliği, Endonezya, ABD ve Türkiye gibi nüfus açısından kalabalık yerlerde seçimler düzenlendi. Peki seçimler bu kadar yaygınsa neden hâlâ dünya nüfusunun üçte ikisinin otoriterleşen ülkelerde&nbsp;yaşadığını <a fr-original-style="" href="https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2022/global-expansion-authoritarian-rule" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">konuşuyoruz</a>?&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çünkü “nicelik” kendi başına sonucu belirlemiyor. Seçimlerin demokrasi açısından niteliği ve seçim sonuçlarının 2024 sonrasında demokrasiye etkisi gibi önemli <a fr-original-style="" href="https://globalchallenges.ch/issue/16/when-elections-no-longer-serve-democracy/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sorular</a> gündemde.</li></ul><a fr-original-style="" href="https://www.undp.org/european-union/blog/eu-elections-will-be-litmus-test-polarization-what-happens-next" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Derler ki</a>, seçimler demokrasinin turnusol kağıdıdır. Belirli aralıklarda düzenlenen hür ve adil seçimler, bir rejimin demokrasi olarak tanımlanması için gereken kriterdir. Ayrıca bu seçimlerin sonucunun belirsiz olması gerekir; kimin galip kimin mağlup geldiği ancak oylar sayıldıktan sonra netlik kazanır.&nbsp;Bununla birlikte seçim sürecinin ne kadar şiddetsiz ve tarafsız geçtiği, iktidar partisi dışında kalan oyunculara ne kadar manevra alanı tanındığı da önemli hususlardır. Ayrıca hukukun üstünlüğü, ifade özgürlüğü, bağımsız medya, güçlü sivil toplum, etkin denge ve denetleme mekanizmaları olmadan seçimler, yalnızca bir formaliteden ibaret kalabilir. Dolayısıyla seçimler demokrasinin gereği olsa da bu seçimlerin niteliği, rejimin demokrasi ve otoriterlik çizgisindeki yerini <a fr-original-style="" href="https://www.perspektif.online/demokrasinin-kuresel-krizi-yurutmenin-guc-asimi/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirler</a>.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Peki bu bahsettiğimiz açılardan 2024 yılındaki seçimler, demokrasiye <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/politics/2016/jun/29/why-elections-are-bad-for-democracy" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ne derece</a> hizmet etti?&nbsp;</li></ul>Freedom House'un "2024 yılı Dünyada Özgürlük" <a fr-original-style="" href="https://freedomhouse.org/sites/default/files/2024-02/FIW_2024_DigitalBooklet.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">raporu</a>na göre dünya genelinde otoriterleşen rejimler, seçim süreçlerini manipüle ederek demokratik bir görüntü sunmaya çalıştı. Örneğin 2024 seçimlerinde Rusya, Belarus, İran ve Venezuela’da seçimlerin sonuçları çok önceden tahmin edilebilirdi; muhalefet baskı altına alındı, seçim süreçleri ciddi yönlendirmelere maruz bırakıldı.&nbsp;Seçimlerin bütünlüğü ya da dürüstlüğü (electoral integrity) açısından da karne kötü: Demokrasinin eşitlik, adalet, seçmen güvenliği, bağımsız medya ve siyasi çoğulculuk gibi unsurları, 2024 seçimlerinde çokça zedelendi. Özellikle otoriterleşen ülkelerde seçimler, liderlerin yönetimlerini meşrulaştırmanın veya muhalefeti sindirmenin bir aracı hâline geldi. Rusya’da öğrencilere seçim katılımı için baskı uygulanması ya da Cezayir ve Azerbaycan gibi ülkelerde muhalefetin keyfî olarak diskalifiye edilmesi, bu durumun çarpıcı örnekleri arasında.2024 seçimleri, yalnızca politik değil, aynı zamanda fiziksel güvenlik açısından da ciddi sorunlara sahne oldu. Meksika, Güney Afrika ve Hindistan gibi ülkelerde şiddet olayları hem adaylar hem de seçmenler için ciddi tehditler oluşturdu. Örneğin Meksika'da adaylar hayatını kaybederken Güney Afrika'da parlamento seçimleri öncesinde suikastlar yaşandı. Şiddet sadece otoriter ülkelerde değil, yerleşik demokrasilerde de seçim süreçlerine damgasını vurdu. Fransa ve Güney Kore'deki saldırılar, Trump’ın kulağını delen kurşun…&nbsp;Daha önceki yıllarda olduğu gibi 2024 yılı, aşırı sağ partilerin Avrupa ve dünyada güç kazandığı bir dönem olarak kayda geçti. Macaristan, Polonya, Almanya ve İtalya gibi ülkelerde aşırı sağcı partiler, seçim zaferleri elde etti; bu partilerin Avrupa Parlamentosu’ndaki ağırlıkları arttı. Aşırı sağın yükselişinin, kutuplaşmayı ve toplumsal çatışmaları derinleştirmesi, liberal demokrasinin temel prensiplerini tehdit eden bir zemine dönüşmesi kuvvetle muhtemel. &nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2025/1/0/1738498830052.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Günümüzde demokrasiler sadece devrim ya da askerî darbeler gibi eski biçimlerle değil, seçimlerle başa gelen liderlerin zamanla sergiledikleri otoriter eğilimlerle de geriliyor. Müreffeh olanlar da dahil olmak üzere dünya genelinde birçok ülkede seçilmiş otokratların demokrasinin kurumlarını nasıl incelikle zayıflattığına tanık oluyoruz.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">How Democracies Die <a fr-original-style="" href="https://scholar.harvard.edu/levitsky/publications/how-democracies-die" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kitabında</a> Steven Levitsky ve Daniel Ziblatt, bunu bir futbol oyununa benzetiyorlar. Otoriter liderler iktidarlarını pekiştirmek için önce sahadaki hakemleri ele geçiriyor, sonra karşı takımın yıldız oyuncularının en azından bazılarını kenara çekiyor ve oyunun kurallarını zaman içinde yeniden yazıyor.&nbsp;</li></ul>Bu gerilemeye imza atan otokratik liderler hür ve adil seçimlerle başa geldikleri için güçlerini genel iradeye dayandırıyor. Halktan aldıkları meşruiyetle hareket ederek zaman içinde demokrasinin kurumlarının altını oymaya başlıyor. Denge ve denetleme sisteminin yıkılması, muhalefet partilerinin sindirilmesi, bağımsız medya ve yargının kontrol edilmesi, sivil toplumun hareket alanının daraltılması ve azınlık haklarının görmezden gelinmesi otoriter liderlerin ortak icraatları arasında.Kısacası, seçimlerle güç kazanan ve seçilmiş olmanın getirdiği meşruiyetle hareket eden liderler adım adım otoriterleşiyor ve bu en yaygın demokratik gerileme ya da çöküş biçimi hâline geliyor. Örneğin ABD, Hindistan, Türkiye, Brezilya, Arjantin, Çin, Rusya, Polonya, Macaristan ve Filipinler gibi ülkelerde güçlü liderler seçimle elde edilen temsil gücünü, bütün halkı bir lider altında toplama stratejisi olarak görüyor. Zaman içinde güçlerini pekiştiren liderler, Canovan’ın <a fr-original-style="" href="https://academic.oup.com/edited-volume/34325/chapter-abstract/291332861?redirectedFrom=fulltext" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">önerdiği</a> “kurtarıcı siyaset” modeliyle daha demokratik bir dünya vaadini, tabiri caizse seçmenlere "satıyor." Bu liderler, aracı kurumları bozulmuş ve yavaş addederek sahneden siliyor; sadece kendilerini genel iradenin temsilcisi, müesses nizamın koruyucusu olarak görüyor. Karar alıcılar, onlardan "yönetmesini" ve sorunlarını kısa sürede çözmesini isteyen insanlara "Ben senin sesinim" ve "Yönetmeye yetkinim" vaadini sunuyor.Şu bir gerçek, demokrasinin kaidesini kurumları oluşturuyor ve nasıl bir heykel sağlam bir kaide üzerinde ayakta durabilirse demokrasi de bu kurumlara ihtiyaç duyuyor. Seçimler ise tek başına bunu sağlamıyor. Örnekleri sunarken fark etmiş olmalısınız, sadece otoriterleşen rejimler değil demokrasinin yerleşik olduğu ülkeler de listemizde. Sebebi de zaman içinde bu kurumların aşınması. Tam bu noktada Donald Trump’ın iki başkanlık dönemi arasındaki farkı görebiliyoruz. İlk dönemde demokrasinin kurumları sağlamdı ve otoriterleşme yolundaki adımları bu kurumlar dengeledi ve denetledi.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yeni dönemde ise asıl sorun ve tartışma siyaset bilimci Pippa Norris’in <a fr-original-style="" href="https://x.com/PippaN15/status/1884270827212075046?mx=2" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">işaret ettiği gibi</a> denge ve denetlemenin nasıl sürdürüleceği olacak.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2025/1/0/1738498908638.jpeg" width="550" style="width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.77" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Nitekim Trump’ın ilk icraatlarından biri 6 Ocak 2021’de Kongre Binası baskınına katılan yaklaşık 1.500 destekçisini affetmek oldu. Trump,&nbsp;ilk gün <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/ikinci-trump-donemi-hizli-basladi-yeni-baskanin-ilk-kararlari?a=customButton&utm_source=aposto" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kararları</a>nda demokrasi vurgusu yapmadı; bunun yerine “Tanrı tarafından Amerika’yı yeniden yüceltmek” misyonuyla hareket ettiğini açıkladı. Hükümetin sadece iki cinsiyeti kabul edeceğini duyurdu, yasal sığınma başvurularını durdurdu. Karar alma süreçlerini geciktirdiği için bürokrasiye savaş açan ve derdinin demokrasi değil ama bürokrasi olduğunu belirten Elon Musk’ın başkanlık edeceği departmanı onayladı.Steven Levitsky ve Daniel Ziblatt’ın otoriterleşme üzerine yazdığı gibi, oyunun kuralları taraflı hâle geldiğinde demokrasinin aşınması kaçınılmaz. Belli ki önümüzdeki dört yıl sadece ABD’de değil tüm dünyada demokrasi, hayati bir sınav verecek.

Zappa Zamanlar

Steven Levitsky ve Daniel Ziblatt’ın otoriterleşme üzerine yazdığı gibi, oyunun kuralları taraflı hâle geldiğinde demokrasinin aşınması kaçınılmaz. Belli ki önümüzdeki dört yıl sadece ABD’de değil tüm dünyada demokrasi, hayati bir sınav verecek.

Seçimler yılının ardından demokrasinin geleceği

<a fr-original-style="" href="https://ipc.sabanciuniv.edu/tr/cana-tulus-turk-4949dd" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Cana Tülüş Türk</a>Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) kapsamında 1995’ten beri her yıl farklı ülkelerde Taraflar Konferansı <a fr-original-style="" href="https://yesilgazete.org/copun-29-yili-krizler-hedefler-taahhutler-hayal-kirikliklari/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">düzenleniyor</a>. Bu seneki 29. Taraflar Konferansı (bilinen adıyla <a fr-original-style="" href="https://unfccc.int/cop29" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">COP29</a>) 11-22 Kasım tarihleri arasında Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de <a fr-original-style="" href="https://cop29.az/en/home" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">düzenlendi.</a> 2008 yılından bugüne zirveleri yerinde düzenli takip eden takip eden İstanbul Politikalar Merkezi’nden <a fr-original-style="" href="https://ipc.sabanciuniv.edu/tr/umit-sahin-3ad86e" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ümit Şahin</a>’in öncülüğünde iklim çalışmaları ekibinin zirve sırasında ve sonrasında yaptıkları değerlendirme çalışmalarından aklımızda kalanlara geçmeden önce zirvenin çok öncesine uzanan tartışmaları kısaca bir hatırlayalım.&nbsp;COP29 öncesi Azerbaycan'ın ev sahipliği epeyce <a fr-original-style="" href="https://www.amnesty.org/en/latest/news/2024/11/cop29-what-you-need-to-know-about-the-global-climate-summit/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">eleştirilmişti</a>. Azerbaycan’ın petrol ve gaz üreticisi bir ülke olması, iklim değişikliğiyle mücadele konusundaki taahhütleriyle ilgili şüpheler, ülkenin insan hakları sicili ve İlham Aliyev rejiminin iklim aktivistleri dahil sivil toplum üzerine baskısı ve Zirve öncesi komitede kadın üye olmaması gelen <a fr-original-style="" href="https://www.chathamhouse.org/2024/10/azerbaijans-climate-leadership-challenge/02-cop29-and-troika-opportunity-and-risk-global" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">eleştiriler</a> arasındaydı. Geçen yılki Zirvenin (<a fr-original-style="" href="https://www.cop28.com/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">COP28</a>) yine bir petrol ülkesi olan Birleşik Arap Emirlikleri'nin Dubai kentinde düzenlendiğini hatırlayalım. Haliyle son yıllarda COP’a ev sahipliği yapan ülkelerin hem karbon salımı hem demokrasi, eşitlik ve insan hakları karnelerinin pek parlak olmadığına işaret ederek bu konferansların esas kirleticilerin “<a fr-original-style="" href="https://www.boell.de/en/2024/11/20/azerbaijan-greenwashes-authoritarianism-cop29" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">aklama</a>” operasyonuna dönüştüğünü <a fr-original-style="" href="https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2024/11/11/cop29-baku-azerbaijan-un-climate-conference-2024/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söyleyenler</a> epey fazlaydı. Öte yandan bu zirveler sayesinde en “fail” ülkelerde dahi iklim ve siyasi gündeme dair yakıcı meselelerin gündeme gelme fırsatı bulduğunu, bu konularda uluslararası iletişimin arttığını iddia edenler de yok değildi. &nbsp;COP29 sırasında küresel iklim politikalarının geleceği açısından kritik konular etrafında <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=NCVeQq0XXkQ&ab_channel=IstanbulPolicyCenter" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yoğunlaşan</a> müzakereleri dört başlıkta derleyebiliriz: İklim finansmanı, uyum ve dayanıklılık, karbon piyasaları ve enerji geçişi ve jeopolitik gelişmelerin etkisi.<img data-fr-image-pasted="true" src="https://lh7-rt.googleusercontent.com/docsz/AD_4nXelqH3dyClb4tuUdsKad_K9k2Hlwzuyh1KtILH0adv5MyaYaIlEqfrb6l-RCZRfR1A7RioElCPmtH2CU9jgt5nr9gnM4CUyKJcvfo3iunZVTOKm3B0wTsAraxkOMZtTNN5wIXRfYw?key=E9HBfpzNescOX7-1_CGAgYOO" width="550" height="401" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.37" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">BM Genel Sekreteri ile BM İklim Değişikliği Aile Fotoğrafı, Kiara Worth<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İklim finansmanı hedefi ve anlaşması</h2>İklim değişikliğinden her ülke farklı derecelerde etkileniyor. Özellikle gelişmekte olan ülkeler hem krizin etkilerini daha vahim derecelerde yaşıyor hem de bu etkilere karşı koyacak güçleri görece daha zayıf. Ayrıca pek çok gelişmekte olan ülkenin sera gazı emisyonları hızla artıyor. Bu ülkelerin yenilenebilir enerjiye geçmek için gereken finansmana ve teknolojiye erişimleri de kısıtlı. Dolayısıyla, bu ülkelerin iklim değişikliğine karşı mücadelesinde gelişmiş ülkelerden gelecek desteğe ve eşitlikten ziyade adil bir yaklaşıma ihtiyacı var. Konferansın ana gündem maddesi de gelişmekte olan ülkelerin iklim değişikliğiyle mücadele ve uyum çabalarını desteklemek amacıyla sağlanacak finansmanın <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/environment/2024/nov/11/cop29-which-climate-finance-ideas-are-most-likely-to-work" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">artırılmasıydı</a>. Konu elbette çok tartışmalı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Zirveye ABD, Fransa, Almanya, Hollanda olmak üzere birçok dünya liderinin <a fr-original-style="" href="https://yesilgazete.org/cop29-basladi-paris-anlasmasi-icin-hakikat-ani/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">katılmaması</a> bu açıdan önemliydi.&nbsp;</li></ul>Gelişmekte olan ülkelerin iklim finansmanı talebi ve hedefi 1,3 trilyon dolardı. İki hafta bu konuyu <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/environment/live/2024/nov/15/cop29-live-day-five-begins-with-demands-for-change-to-way-summits-are-run?filterKeyEvents=false&page=with%3Ablock-6736e0828f083841000a71a9#block-6736e0828f083841000a71a9" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tartışarak</a> geçti. Tartışmalar sırasında beklentiler çok düşüktü. Zirve sonunda gelişmiş ülkelerin 2035 yılına kadar yıllık en az 300 milyar dolar iklim finansmanı sağlaması konusunda <a fr-original-style="" href="https://time.com/7178864/cop29-nations-agree-compromise-climate-deal/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anlaşma</a> sağlandı. Rakamlar arasında uçurum olsa da yavaş ve monoton giden bir zirveden bir anlaşma çıkması buna da şükür dedirtti.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Uyum ve dayanıklılık</h2>İklim değişikliğinin etkilerine karşı kırılgan toplulukların uyum sağlaması ve dayanıklılığının artırılması, müzakerelerin önemli bir parçasını oluşturdu. Bu bağlamda, uyum finansmanının <a fr-original-style="" href="https://yesilgazete.org/cop29-nihai-anlasma-saglandi-yilda-300-milyar-dolar-iklim-finansmani/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">artırılması</a> ve ulusal uyum planlarının güçlendirilmesi konuları ele alındı. 2025 yılında açıklanacak olan ulusal iklim planları (NDC’ler, Nationally Determined Contributions) bu açıdan önemli olacak.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Karbon piyasaları ve enerji geçişi</h2>İklim konuşurken enerjiyi konudan ayırabilmek mümkün değil. Senelerdir Türkiye’nin iklim politikalarını konuşurken enerjide kömürden vazgeçememizin iklim politikalarını sekteye uğrattığı eleştirisini yapıyoruz. Zirvede karbon piyasalarının düzenlenmesi ve fosil yakıtlardan yenilenebilir enerjiye geçiş süreçleri de tartışıldı. Özellikle, karbon kredisi ticaretinin uluslararası düzeyde nasıl yönetileceği ve enerji geçişinin hızlandırılması konularında görüşmeler yapıldı. Her ne kadar <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=NCVeQq0XXkQ&ab_channel=IstanbulPolicyCenter" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">eleştirilse</a> de anlaşmaya varılan karbon piyasaları metni önemli <a fr-original-style="" href="https://www.weforum.org/stories/2024/11/cop29-4-key-takeaways/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">görülüyor</a>.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Jeopolitik gelişmelerin etkisi</h2>Ve elbette siyaset. Devam eden uluslararası çatışmalar ve siyasi gelişmelerin iklim müzakereleri üzerindeki etkisi de Zirvede değerlendirildi. Özellikle, Trump’ın seçimi, Ukrayna savaşı ve Orta Doğu'daki gelişmelerin iklim politikalarına yansımaları <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/news/articles/c2k0zd2z53xo" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tartışıldı</a>. Bir yandan COP takip edilirken bir yandan Zirve ile aynı anda Brezilya’da gerçekleşen G20 Zirvesi izlendi.Genel olarak sönük geçtiği şekilde <a fr-original-style="" href="https://www.cfr.org/expert-brief/was-cop29-azerbaijan-failure" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">eleştirilen</a> zirveden finansman konusunda beklentilerden düşük de olsa bir anlaşma sağlanması gelişme sayılabilir. Gelecek yıl COP30 Brezilya’da gerçekleşecek. Daha ılımlı ve olumlu bir zirve bekliyoruz.Türkiye’nin son yıllarda iklim değişikliği politikalarında bir miktar iyileşme olsa da enerji ve diğer politikaları etkisiyle sera gazı emisyonlarında azalma yerine artış olduğu eleştirisi sıkça <a fr-original-style="" href="https://yesilgazete.org/cop29-turkiyenin-iklim-politikalari-performansi-bu-yil-da-dusuk/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yapılıyor</a>. COP31’e Türkiye’nin ev sahipliği yapma ihtimalinin konuşulduğunu hatırlatalım ve belki de bu ihtimalin iklim değişikliğinin önceliklendirilmesine vesile olabileceği temennisiyle bu bölümü bitirelim.&nbsp;

Genel olarak sönük geçmesi nedeniyle eleştirilen COP29'da beklentileri karşılamasa bile finansman konusunda anlaşma sağlanması bir gelişme sayılabilir.

COP29’dan aklımızda kalanlar

📚 Neyi merak ediyoruz?&nbsp;İskandinav edebiyatının Türkiye'deki popülaritesinin sırrını. Aposto Kitap'tan <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/iskandinav-edebiyati-turkiyede-neden-seviliyor" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">okuyoruz</a>.🗑️ Ne öğreniyoruz?&nbsp;Türkiye'deki plastik kirliliğinin boyutlarını, Avrupa'daki durumu ve çözüm senaryolarını. Çevre ve iklim bültenimiz Angst'ta Deniz Aytekin'in Greenpeace Türkiye'den Nihan Temiz Ataş'la <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/plastik-atiklar-konusunda-gec-kalmis-degil-hic-harekete-gecmemis" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söyleşisi</a>.🧑‍💻 Ne okuyoruz? Sivil toplum ve düşünce kuruluşlarının "çoklu kriz"lerle mücadelede üstlenebileceği role dair Zappa Zamanlar'da Cana Tülüş Türk'ün <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/coklu-krizlerle-mucadele-ve-sivil-toplum" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazısını</a>.

Aposto Gündem

<a fr-original-style="" href="https://ipc.sabanciuniv.edu/tr/cana-tulus-turk-4949dd" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Cana Tülüş Türk</a><a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/retrospektif-2022" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Çoklu kriz</a>, son yıllarda sosyal bilimcilerin sıkça kullandığı kavramlar arasında. Kavram, farklı ekonomik ve toplumsal alanlarda birbiriyle ilişki içinde çoğalan risklerle boğuşan dünyamızdaki krizi bol bir gidişata işaret ediyor. Salgınlar, savaşlar, ekonomik zorluklar, seller, kuraklıklarla kuşatılmış bir dönemden geçiyoruz. Problemler tek tek çok önemli, yan yana geldikleri zaman şiddetleri, tahribat güçleri daha da artıyor. Çoklu kriz kavramı, derinleşen ve geleceğimizi tehdit eden sorunların arkasında yatan çokboyutlu ilişkiselliklere dikkat çekmesi açısından faydalı.&nbsp;Fuat Keyman da çalışmalarında bölgesel çatışmalardan ekonomik eşitsizliklere, iklim krizinden siyasi kutuplaşmalara küresel sistemde yaşanan çoklu krizleri sıklıkla vurgular. Keyman’ın bilimsel ve politika gündeminde, bu zorlukların analizi kadar bu zorlukları bertaraf edebilmek için sivil toplumun canlandırılması ve etkin bir aktör olarak konumlandırılması da önemli yer tutar. <a fr-original-style="" href="https://www.dogubati.com/dogu-bati-dergisi/yayimlanmis-sayilar/dogu-bati-sayi-109-turkiye-de-siyasal-hayat-i" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Çoklu Küresel Kriz, İkinci Yüzyılında Türkiye ve Sivil Toplum”</a> başlıklı makalesinde Keyman, ikinci yüzyılına adım atan Türkiye’de sivil toplumun, düşünce kuruluşlarının ve sivil inisiyatiflerin güçlendirilmesinin sadece gerekli değil, aynı zamanda ivedilik arz eden bir zorunluluk olduğunu yazmıştı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2024/10/6/1731762676845.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fuat KeymanTürkiye’de özellikle 99 depremi sonrası sivil toplum çalışmaları ve toplumsal fayda amaçlı gönüllü faaliyetler artmıştı. Keza yakın zamanda Kahramanmaraş depremleri sonrasında da benzer bir pozitif eğilimi görmek mümkündü. Ama özellikle son 25 yıldır sivil toplum alanında genel bir durgunluk hâli göze çarpıyor. Örneğin, geçen haftalarda Sivil Toplum Geliştirme Merkezi (STGM) tarafından yayınlanan <a fr-original-style="" href="https://www.stgm.org.tr/sites/default/files/2024-11/sivil-toplum-algisi-raporu-2024-dijital.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Türkiye’de Sivil Toplum Algısı” raporu</a> bireysel gönüllülüğün çok sınırlı kaldığını ve insanların “siyasal” nedenlerle sivil toplum faaliyetlerine katılmadığını bize <a fr-original-style="" href="https://yetkinreport.com/2024/11/09/yardim-iste-ama-karisma-turkiyede-sivil-toplum-raporundan-carpici-sonuclar/?utm_source=sharetw" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hatırlatıyor</a>. Siyasal kelimesinin altını çizmek gerekiyor çünkü rapora göre bireyler isminin görüleceği korkusuyla örgütlerle “ilişkiye girmekten çekiniyor” ve hak temelli çalışmalara fiilen katılım çok gerilerde (yüzde 4) kalıyor. İnsanlar sivil toplum kuruluşlarıyla ilişkiye genellikle bağış yapma ve yardım alma yoluyla giriyor. Sivil toplum dendiğinde akla yüzde 40’la Kızılay’ın ve ardından da yüzde 19’la AHBAP’ın gelmesi de bu sebeple muhtemelen.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Son yıllarda sivil toplum alanına kamusal ilgi kadar akademik ilgi de azalmış durumda ve bu olgu sivil toplum çalışmalarında önemli bir boşluk doğuruyor.&nbsp;</li></ul>Bir parantez açıp sivil toplumun sadece dernekler ve vakıflardan ibaret olmadığını, daha geniş bir kurumsal çerçevede düşünülmesi gerektiğini hatırlatalım. Sivil toplum ve düşünce kuruluşlarının yanı sıra kent ve mahalle konseyleri, farklı toplumsal sorunlar etrafında biraraya gelmiş aktivist hareketler, dayanışma ekonomisi temelinde çalışan kooperatifler gibi farklı toplumsal tabanlara ve örgütlenme geleneklerine sahip birçok siyasi aktörün birlikte ördüğü/örebileceği geniş bir ağdan söz ediyoruz. Böyle bir yapının, toplumun her seviyesine ulaşabilecek ve çözüm önerilerini gerçekçi/pratik bir zemine taşıyabilecek kolektif bir kimlik oluşturma potansiyeli büyük. Fuat Keyman bu kimliğin toplumsal sorunlarla mücadelede daha çok öne çıkması gerektiği görüşünde.&nbsp;Hükümetler ve uluslararası örgütlerin krizlere çözüm getirmekte yetersiz kaldığına şahidiz. Yakın zamanlarda yaşadığımız salgınları, çevresel felaketleri, katliamları, savaşları düşünün. Keza 6 Kasım Amerikan seçimleri de dahil son bir iki yıldır dünyanın dört bir tarafında yapılan <a fr-original-style="" href="https://substackcdn.com/image/fetch/f_auto,q_auto:good,fl_progressive:steep/https%3A%2F%2Fsubstack-post-media.s3.amazonaws.com%2Fpublic%2Fimages%2Fe9ffdeb7-2954-47c0-8764-3b0fb5da100a_998x862.png?utm_source=substack&utm_medium=email" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">seçimlerin hemen hepsinde iktidardakilerin başarısız olması</a> da bu yetersizliğin bir yansıması olarak düşünebilir. Gidişatın kimseyi mutlu etmediği ortada.&nbsp;Keyman’a göre, çoklu krizlerle baş etmeye çalışan dünyada sivil toplumun varlık sürdürmesi ve etkin bir aktör olarak yeniden yapılandırılması gerekiyor. Kıyamet senaryolarına paçayı kaptırmadan akılcı ve yapıcı çözümlerin geliştirilebilmesi için güçlü bir sivil topluma ihtiyacımız var. İhtiyatlı iyimserliği elden bırakmayan sivil toplum ve düşünce kuruluşları, yalnızca krizlerin etkilerini azaltmakla kalmayıp, daha demokratik, kapsayıcı ve adaletli bir küresel düzenin inşasına da katkıda bulunma potansiyeline sahip. Fakat bu potansiyeli harekete geçirmek için sivil toplumu yeniden etkili kılacak, onu daha sürdürülebilir bir çözüm ortağı yapacak yeni bir vizyon, anlayış ve hareket tarzı geliştirmek gerekiyor.Sivil toplumu ve düşünce kuruluşlarını canlandırmak ve etkili aktörler haline getirmek için Fuat Keyman’ın makalesinde sunduğu çözüm önerileri "tanım ve kimlik", "vizyon", "kurumsallaşma, duruş ve etki" ve "örgütlenme yapısı” üzerinde yoğunlaşıyor.&nbsp;“Tanım ve kimlikle” başlayalım. Sivil toplum genellikle “devletin denetimi ve alanı dışında” olma ve “gönüllülük” ilkesine dayanma vasıflarına atıfla tanımlanır. Keyman’a göre bu tanımın sınırlarının geliştirilmesi elzem: “Devlet denetimi ve dışında ve gönüllülük esasına dayanan” niteliğine sahip olmanın yanı sıra sivil toplum aynı zamanda;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İnsan hakları kadar tüm canlıların, doğanın, gezegenin ve dolayısıyla “yaşamın hakları” ya da “yaşamdaşlık hakları” için çalışan,&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">“Yaşamın demokratik yönetişimi” için hem bilgi temelli politika üretimini hem de aktivizmi birlikte düşünen,&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu nedenle de aktif vatandaşlık ve esnek örgütsel toplumsal yaşam ilkelerini benimseyen bir yapı olmalı.</li></ul>“Yaşamın demokratik yönetişimi için çalışan aktif vatandaşlığın örgütsel kimliği” etrafında şekillenen bu tanımı sahiplenen sivil toplumun hem dünyada hem de ülkemizde çoklu krizlere cevap verme potansiyeli daha yüksek. Her şey tanımlarla başlıyor ne de olsa; hayal edilenin, yapılabilir olanın sınırlarını çizmek için tanımlar önemli.&nbsp;“Vizyon” ise nereye baktığımızla, neyi gördüğümüzle, ne hedeflediğimizle ilgili temel süreçlerden. Keyman için sivil toplumun vizyonu “yaşamdaşlık, döngüsellik ve bağlantısallık” kavramlarıyla ilişkilenmeli. Bu vizyona sahip, farklı alanlarda çalışan sivil toplum ve düşünce kuruluşları, tüm canlıları, doğayı ve gezeni içerecek şekilde, tüm bu unsurların iç içe çalıştığını dikkate alarak ortak kesişim alanları belirleyerek birlikte çalışabilmeli.&nbsp;“Yaşamdaş” kavramının kaynağında Türker Kılıç’ın <a fr-original-style="" href="https://www.ayrintiyayingrubu.com/kitap/yeni-bilim-baglantisallik-yeni-kultur-yasamdaslik-2/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yeni Bilim: Bağlantısallık, Yeni Kültür: Yaşamdaşlık</a> (Ayrıntı Yayınları, 2020) kitabı var. Gezegendeki yaşamın bir parçası olan insan, salt kendi için değil yaşam için ve yaşam odaklı çalışmalı, insan bencilliğinden sıyrılarak yaşamdaşlığı benimsemeli.&nbsp;Viktor Frankl’ın <a fr-original-style="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Man's_Search_for_Meaning" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İnsanın Anlam Arayışı</a> kitabını duyanlarımız vardır mutlaka, Nazi toplama kamplarında “sağlam” çıkanların ancak bir amaçla hayata tutunanlar olduğunu anlatır. Keyman’a göre sivil toplumun da amacı olmalı ve bu amaca göre duruş sergilemeli. Bu duruşa örnek olarak, İstanbul Sözleşmesi’nin tek taraflı feshine karşı durmayı ya da Gezi Davası ve benzeri davalarda demokratik hukuk normlarının savunucusu olmayı ve bu amaca uygun tavır sergilemeyi gösterebiliriz.Keyman için sivil toplumun örgütlenme bağlamında da dönüşüme ve hantal yapılardan sıyrılarak zamana uyum gösterecek yeni yönetişim biçimlerine de ihtiyacı var. Sürdürülebilirlik çalışmalarında bu mevzuyu çokça konuşuyor ve kurumların yapılarında da değişimler öneriyoruz. Benzer öneriler sivil toplum kuruluşları için de geçerli. Esnek örgütlenme biçimleri üzerinde durulabilir, dijitalleşmeyle birlikte çalışma şekillerinde değişiklikler yaşanabilir.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kısacası, mevcut kurumların ve kurumsallaşma çabalarının birçok alanda akamete uğradığı bir dönemde sivil toplum ve düşünce kuruluşları tanımları, vizyonları, yapma-eyleme biçimleriyle geleceğe dair umutların filizlenmesine katkıda bulunabilir.</li></ul>Fuat Keyman derin bir entelektüel ve bilimsel miras bıraktı arkasında. Vatandaşlık, demokratikleşme, kent çalışmaları, sivil toplum gibi birçok alanda sayısız çalışmaya imza attı. Ama belki daha da önemlisi bu çalışmalara yön veren demokratik, eşitlikçi ve özgürlükçü vizyonun sözde kalmayıp hayata geçmesi için başta İPM olmak üzere birçok kurumsal çabanın içinde oldu.&nbsp;Sadece İstanbul’da ve Ankara’da değil Türkiye’nin birçok ilinde çok farklı kurum ve kuruluşla birlikte çalıştı. Hak ve bilgi temelinde şekillenen ve üzerinde duran herkesi birlikte çoğaltıp büyütecek, toplumsal esenliğe kavuşma yönünde dönüşüme temel olacak ortak bir zemin inşa etmeye çalıştı. Çoklu krizlerden azade bir gelecek için bu ortak zemine sahip çıkmak ve genişletmek önemli. Fuat Keyman’ın son yazısında Türkiye’de sivil toplumun güçlenmesi için dikkat çektiği noktalar bu yönde oldukça yön gösterici olabilir.

Mevcut kurumların ve kurumsallaşma çabalarının birçok alanda akamete uğradığı bir dönemde sivil toplum ve düşünce kuruluşları; tanımları, vizyonları, yapma-eyleme biçimleriyle geleceğe dair umutların filizlenmesine katkıda bulunabilir.

Cana Tülüş Türk ile ilgili hikayeler